ยสฺมา ปน อริยมคฺเคน โอธิโส กิเลสา ปหียนฺติ, ตญฺจ เนสํ ตถาปหานํ มคฺคธมฺเมสุ อินฺทฺริยานํ อปาฏวปาฏวตรปาฏวตมภาเวน โหตีติ โย วชิรูปมธมฺเมสุ มตฺถกปฺปตฺตานํ อคฺคมคฺคธมฺมานํ ปฏุตมภาโวฯ อยํ อิธ มคฺคสฺส ติกฺขตาติ อธิปฺเปตาฯ เตเนวาห – ‘‘อยํ ธมฺโม สุจิณฺโณ สพฺพาหิ อุปปตฺตีหิ รกฺขตี’’ติฯ ‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺสา’’ติอาทินา สุตฺตนฺตเรน (อุทา. 32) สุคติสญฺญิตานมฺปิ อุปปตฺตีนํ ทุคฺคติภาวํ สาเธติฯ

[32] อิทานิ ยถาวุตฺตสฺส ธมฺมสฺส วิสภาคธมฺมานํ ตณฺหาวิชฺชาทีนํ สภาคธมฺมานญฺจ สมถวิปสฺสนาทีนํ นิทฺธารณวเสน อาวฏฺฏหารํ โยเชตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถ ทุคฺคตีนํ เหตุ ตณฺหา จ อวิชฺชา จา’’ติอาทิมาหฯ ตํ ปุพฺเพ วุตฺตนยตฺตา สุวิญฺเญยฺยเมวฯ อิทํ วุจฺจติ พฺรหฺมจริยนฺติ อิทํ อริยํ สมถวิปสฺสนาสงฺขาตํ มคฺคพฺรหฺมจริยนฺติ วุจฺจติฯ ยํ รกฺขตีติ สพฺพาหิ ทุคฺคตีหิ รกฺขนฺตสฺส อริยมคฺคสฺส อารมฺมณภูโต นิโรโธ รกฺขนฺโต วิย วุตฺโต, นิมิตฺตสฺส กตฺตุภาเวน อุปจริตตฺตาฯ อิมานิ จตฺตาริ สจฺจานิ วิสภาคสภาคธมฺมาวฏฺฏนวเสน นิทฺธาริตานีติ อธิปฺปาโยฯ

อาวฏฺฏหารวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. วิภตฺติหารวิภงฺควณฺณนา

[33] ตตฺถ กตโม วิภตฺติหาโรติ วิภตฺติหารวิภงฺโคฯ ตตฺถ ธมฺมวิภตฺติภูมิวิภตฺติปทฏฺฐานวิภตฺตีติ ติวิธา วิภตฺติฯ ตาสุ ยสฺมา ธมฺเมสุ วิภาคโต นิทฺทิฏฺเฐสุ ตตฺถ ลพฺภมาโน ภูมิวิภาโค ปทฏฺฐานวิภาโค จ นิทฺทิสิยมาโน สุวิญฺเญยฺโย โหติ, ตสฺมา ธมฺมวิภตฺติํ ตาว นิทฺทิสนฺโต โสฬสวิเธ ปฏฺฐาเน เยสํ สุตฺตานํ วเสน วิเสสโต วิภชิตพฺพา, ตานิ สุตฺตานิ ทสฺเสตุํ ‘‘ทฺเว สุตฺตานิ วาสนาภาคิยญฺจ นิพฺเพธภาคิยญฺจา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ วาสนา ปุญฺญภาวนา, ตสฺสา ภาโค โกฏฺฐาโส วาสนาภาโค, ตสฺส หิตนฺติ วาสนาภาคิยํ, สุตฺตํฯ นิพฺพิชฺฌนํ โลภกฺขนฺธาทีนํ ปทาลนํ นิพฺเพโธ, ตสฺส ภาโคติ เสสํ ปุริมสทิสเมวฯ ยสฺมิํ สุตฺเต ตีณิ ปุญฺญกิริยวตฺถูนิ เทสิตานิ, ตํ สุตฺตํ วาสนาภาคิยํฯ ยสฺมิํ ปน เสกฺขาเสกฺขา เทสิตา, ตํ นิพฺเพธภาคิยํฯ อยญฺจ อตฺโถ ปาฬิยํเยว อาคมิสฺสติฯ

ปุญฺญภาคิยาติ ปุญฺญภาเค ภวาฯ ตถา ผลภาคิยา เวทิตพฺพาฯ ผลนฺติ ปน สามญฺญผลํฯ สํวรสีลนฺติ ปาติโมกฺขสํวโร, สติสํวโร, ญาณสํวโร, ขนฺติสํวโร, วีริยสํวโรติ ปญฺจ สํวรา สํวรสีลํฯ ปหานสีลนฺติ ตทงฺคปฺปหานํ, วิกฺขมฺภนปฺปหานํ, สมุจฺเฉทปฺปหานํ, ปฏิปฺปสฺสทฺธิปฺปหานํ, นิสฺสรณปฺปหานนฺติ ปญฺจปฺปหานานิฯ เตสุ นิสฺสรณปฺปหานวชฺชานํ ปหานานํ วเสน ปหานสีลํ เวทิตพฺพํฯ โสติ โย วาสนาภาคิยสุตฺตสมฺปฏิคฺคาหโก, โสฯ เตน พฺรหฺมจริเยนาติ เตน สํวรสีลสงฺขาเตน เสฏฺฐจริเยน การณภูเตน พฺรหฺมจารี ภวติฯ เอตฺถ จ อฏฺฐสมาปตฺติพฺรหฺมจริยสฺส น ปฏิกฺเขโป, เกจิ ปน ‘‘เตเนว พฺรหฺมจริเยนา’’ติ ปฐนฺติ, เตสํ มเตน สิยา ตสฺส ปฏิกฺเขโปฯ

ปหานสีเล ฐิโตติ สมุจฺเฉทปฏิปฺปสฺสทฺธิปฺปหานานํ วเสน ปหานสีเล ฐิโตฯ เตน พฺรหฺมจริเยนาติ เตน ปหานสีเลน วิเสสภูเตน มคฺคพฺรหฺมจริเยนฯ เย ปน ‘‘เตเนว พฺรหฺมจริเยนา’’ติ ปฐนฺติ, เตสํ อยํ ปาโฐ ‘‘วาสนาภาคิยํ นาม สุตฺตํ ทานกถา, สีลกถา, สคฺคกถา, ปุญฺญวิปากกถา’’ติฯ เย ปน ‘‘เตน พฺรหฺมจริเยนา’’ติ ปฐนฺติ, เตสํ อยํ ปาโฐ – ‘‘วาสนาภาคิยํ นาม สุตฺตํ ทานกถา, สีลกถา, สคฺคกถา กามานํ อาทีนโว เนกฺขมฺเม อานิสํโส’’ติฯ ตตฺถ กตโม ปาโฐ ยุตฺตตโรติ? ปจฺฉิโม ปาโฐติ นิฏฺฐํ คนฺตพฺพํฯ ยสฺมา ‘‘นิพฺเพธภาคิยํ นาม สุตฺตํ ยา จตุสจฺจปฺปกาสนา’’ติ วกฺขติ, น หิ มหาเถโร สาวเสสํ กตฺวา ธมฺมํ เทเสสีติฯ

‘‘นตฺถิ ปชานนา’’ติอาทินา อุภินฺนํ สุตฺตานํ สาติสยํ อสงฺกรการณํ ทสฺเสติฯ ตตฺถ ปชานนาติ อริยมคฺคสฺส ปทฏฺฐานภูตา วุฏฺฐานคามินี วิปสฺสนาปญฺญาฯ อิมานิ จตฺตาริ สุตฺตานีติ อิเมสํ สุตฺตานํ วาสนาภาคิยนิพฺเพธภาคิยานํ วกฺขมานานญฺจ สํกิเลสภาคิยอเสกฺขภาคิยานํ วเสน จตฺตาริ สุตฺตานิฯ เทสนายาติ เทสนานเยนฯ สพฺพโต วิจเยน หาเรน วิจินิตฺวาติ สพฺพโตภาเคน เอกาทสสุ ฐาเนสุ ปกฺขิปิตฺวา วิจเยน หาเรน วิจินิตฺวาฯ ‘‘ยุตฺติหาเรน โยเชตพฺพานี’’ติ เอเตน วิจยหารยุตฺติหารา วิภตฺติหารสฺส ปริกมฺมฏฺฐานนฺติ ทสฺเสติฯ ‘‘ยาวติกา ญาณสฺส ภูมี’’ติ อิมินา วิภตฺติหารสฺส มหาวิสยตํ ทสฺเสติฯ

[34] เอวํ วาสนาภาคิยนิพฺเพธภาคิยภาเวหิ ธมฺเม เอกเทเสน วิภชิตฺวา อิทานิ เตสํ กิเลสภาคิยอเสกฺขภาคิยภาเวหิ สาธารณาสาธารณภาเวหิ วิภชิตุํ ‘‘ตตฺถ กตเม ธมฺมา สาธารณา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ กตเม ธมฺมาติ กตเม สภาวธมฺมาฯ สาธารณาติ อวิสิฏฺฐา, สมานาติ อตฺโถฯ ทฺเว ธมฺมาติ ทุเว ปกติโยฯ ปกติอตฺโถ หิ อยํ ธมฺม-สทฺโท ‘‘ชาติธมฺมานํ สตฺตาน’’นฺติอาทีสุ (ปฏิ. ม. 1.33) วิยฯ นามสาธารณาติ นาเมน สาธารณา, กุสลากุสลาติ สมานนามาติ อตฺโถฯ วตฺถุสาธารณาติ วตฺถุนา นิสฺสเยน สาธารณา, เอกสนฺตติปติตตาย สมานวตฺถุกาติ อตฺโถฯ วิเสสโต สํกิเลสปกฺเข ปหาเนกฏฺฐา นามสาธารณา, สหเชกฏฺฐา วตฺถุสาธารณาฯ อญฺญมฺปิ เอวํ ชาติยนฺติ กิจฺจปจฺจยปฏิปกฺขาทีหิ สมานํ สงฺคณฺหาติฯ มิจฺฉตฺตนิยตานํ อนิยตานนฺติ อิทํ ปุถุชฺชนานํ อุปลกฺขณํฯ ตสฺมา สสฺสตวาทา อุจฺเฉทวาทาติ อาทิโก สพฺโพ ปุถุชฺชนเภโท อาหริตฺวา วตฺตพฺโพฯ ทสนปฺปหาตพฺพา กิเลสา สาธารณา มิจฺฉตฺตนิยตานํ อนิยตานํ เอว จ สมฺภวโต สมฺมตฺตนิยตานํ อสมฺภวโต จฯ อิมินา นเยน เสสปเทสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

อริยสาวโกติ เสกฺขํ สนฺธาย วทติฯ สพฺพา สา อวีตราเคหิ สาธารณาติ โลกิยสมาปตฺติ รูปาวจรา อรูปาวจรา ทิพฺพวิหาโร พฺรหฺมวิหาโร ปฐมชฺฌานสมาปตฺตีติ เอวมาทีหิ ปริยาเยหิ สาธารณาฯ กุสลสมาปตฺติ ปน อิมินา ปริยาเยน สิยา อสาธารณา , อิมํ ปน โทสํ ปสฺสนฺตา เกจิ ‘‘ยํ กิญฺจิ…เป.… สพฺพา สา อวีตราเคหิ สาธารณา’’ติ ปฐนฺติฯ กถํ เต โอธิโส คหิตา, อถ โอธิโส คเหตพฺพา, กถํ สาธารณาติ? อนุโยคํ มนสิกตฺวา ตํ วิโสเธนฺโต อาห – ‘‘สาธารณา หิ ธมฺมา เอวํ อญฺญมญฺญ’’นฺติอาทิฯ ตสฺสตฺโถ – ยถา มิจฺฉตฺตนิยตานํ อนิยตานญฺจ สาธารณาติ วุตฺตํ, เอวํ สาธารณา ธมฺมา น สพฺพสตฺตานํ สาธารณตาย สาธารณา, กสฺมา? ยสฺมา อญฺญมญฺญํ ปรํ ปรํ สกํ สกํ วิสยํ นาติวตฺตนฺติฯ ปฏินิยตญฺหิ เตสํ ปวตฺติฏฺฐานํ, อิตรถา ตถา โวหาโร เอว น สิยาติ อธิปฺปาโยฯ

ยสฺมา จ เอเต เอว ธมฺมา เอวํ นิยตา วิสยา, ตสฺมา ‘‘โยปิ อิเมหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต น โส ตํ ธมฺมํ อุปาติวตฺตตี’’ติ อาหฯ น หิ มิจฺฉตฺตนิยตานํ อนิยตานญฺจ ทสฺสเนน ปหาตพฺพา กิเลสา น สนฺติ, อญฺเญสํ วา สนฺตีติ เอวํ เสเสปิ วตฺตพฺพํฯ

อสาธารโณ นาม ธมฺโม ตสฺส ตสฺส ปุคฺคลสฺส ปจฺจตฺตนิยโต อริเยสุ เสกฺขาเสกฺขธมฺมวเสน อนริเยสุ สพฺพาภพฺพปหาตพฺพวเสน คเวสิตพฺโพ, อิตรสฺส ตถา นิทฺทิสิตพฺพภาวาภาวโตฯ โส จ โข สาธารณาวิธุรตาย ตํ ตํ อุปาทาย ตถาวุตฺตเทสนานุสาเรนาติ อิมมตฺถํ ทสฺเสติ ‘‘กตเม ธมฺมา อสาธารณา ยาว เทสนํ อุปาทาย คเวสิตพฺพา เสกฺขาเสกฺขา ภพฺพาภพฺพา’’ติ อิมินาฯ อฏฺฐมกสฺสาติ โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺสฯ ธมฺมตาติ ธมฺมสภาโว ปฐมสฺส มคฺคฏฺฐตา ทุติยสฺส ผลฏฺฐตาฯ ปฐมสฺส วา ปหียมานกิเลสตาฯ ทุติยสฺส ปหีนกิเลสตาฯ ปุน อฏฺฐมกสฺสาติ อนาคามิมคฺคฏฺฐสฺสฯ นามนฺติ เสกฺขาติ นามํฯ ธมฺมตาติ ตํตํมคฺคฏฺฐตา เหฏฺฐิมผลฏฺฐตา จฯ ปฏิปนฺนกานนฺติ มคฺคสมงฺคีนํฯ นามนฺติ ปฏิปนฺนกาติ นามํฯ เอวํ ‘‘อฏฺฐมกสฺสา’’ติอาทินา อริยปุคฺคเลสุ อสาธารณธมฺมํ ทสฺเสตฺวา อิตเรสุ นยทสฺสนตฺถํ ‘‘เอวํ วิเสสานุปสฺสินา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ โลกิยธมฺเมสุ เอว หิ หีนาทิภาโวฯ ตตฺถ วิเสสานุปสฺสินาติ อสาธารณธมฺมานุปสฺสินาฯ มิจฺฉตฺตนิยตานํ อนิยตา ธมฺมา สาธารณา มิจฺฉตฺตนิยตา ธมฺมา อสาธารณาฯ มิจฺฉตฺตนิยเตสุปิ นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิกานํ อนิยตา ธมฺมา สาธารณาฯ นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิ อสาธารณาติ อิมินา นเยน วิเสสานุปสฺสินา เวทิตพฺพาฯ

เอวํ นานานเยหิ ธมฺมวิภตฺติํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ภูมิวิภตฺติํ ปทฏฺฐานวิภตฺติญฺจ วิภชิตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘ทสฺสนภูมี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ทสฺสนภูมีติ ปฐมมคฺโคฯ ยสฺมา ปน ปฐมมคฺคกฺขเณ อริยสาวโก สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมนฺโต นาม โหติ, ตโต ปรํ โอกฺกนฺโต , ตสฺมา ‘‘ทสฺสนภูมิ นิยามาวกฺกนฺติยา ปทฏฺฐาน’’นฺติ วุตฺตํฯ กิญฺจาปิ เหฏฺฐิโม เหฏฺฐิโม มคฺโค อุปริอุปริมคฺคาธิคมสฺส การณํ โหติ, สกฺกายทิฏฺฐิอาทีนิ อปฺปหาย กามราคพฺยาปาทาทิปฺปหานสฺส อสกฺกุเณยฺยตฺตาฯ

ตถาปิ อริยมคฺโค อตฺตโน ผลสฺส วิเสสการณํ อาสนฺนการณญฺจาติ ทสฺเสตุํ ‘‘ภาวนาภูมิ อุตฺตริกานํ ผลานํ ปตฺติยา ปทฏฺฐาน’’นฺติ วุตฺตํฯ สุขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา ญาณุตฺตรสฺส ตถาวิธปจฺจยสมาโยเค จ โหตีติ สา วิปสฺสนาย ปทฏฺฐานนฺติ วุตฺตาฯ อิตรา ปน ติสฺโสปิ ปฏิปทา สมถํ อาวหนฺติ เอวฯ ตาสุ สพฺพมุทุตาย ทสฺสิตาย เสสาปิ ทสฺสิตา เอวาติ อาห – ‘‘ทุกฺขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา สมถสฺส ปทฏฺฐาน’’นฺติฯ

ทานมยํ ปุญฺญกิริยวตฺถูติ ทานเมว ทานมยํ, ปุชฺชผลนิพฺพตฺตนฏฺเฐน ปุญฺญํ, ตเทว กตฺตพฺพโต กิริยา, ปโยคสมฺปตฺติยาทีนํ อธิฏฺฐานภาวโต วตฺถุ จาติ ทานมยปุญฺญกิริยวตฺถุฯ ปรโตโฆสสฺสาติ ธมฺมสฺสวนสฺสฯ สาธารณนฺติ น พีชํ วิย องฺกุรสฺส, ทสฺสนภูมิอาทโย วิย วา นิยามาวกฺกนฺติอาทีนํ อาเวณิกํ, อถ โข สาธารณํ, ตทญฺญการเณหิปิ ปรโตโฆสสฺส ปวตฺตนโตติ อธิปฺปาโยฯ ตตฺถ เกจิ ทายกสฺส ทานานุโมทนํ อาจิณฺณนฺติ ทานํ ปรโตโฆสสฺส การณนฺติ วทนฺติฯ ทายโก ปน ทกฺขิณาวิสุทฺธิํ อากงฺขนฺโต ทานสีลาทิคุณวิเสสานํ สวเน ยุตฺตปฺปยุตฺโต โหตีติ ทานํ ธมฺมสฺสวนสฺส การณํ วุตฺตํฯ

สีลสมฺปนฺโน วิปฺปฏิสาราภาเวน สมาหิโต ธมฺมจินฺตาสมตฺโถ โหตีติ สีลํ จินฺตามยญาณสฺส การณนฺติ อาห ‘‘สีลมย’’นฺติอาทิฯ ภาวนามยนฺติ สมถสงฺขาตํ ภาวนามยํฯ ภาวนามยิยาติ อุปริฌานสงฺขาตาย วิปสฺสนาสงฺขาตาย จ ภาวนามยิยาฯ ปุริมํ ปุริมญฺหิ ปจฺฉิมสฺส ปจฺฉิมสฺส ปทฏฺฐานํฯ อิทานิ ยสฺมา ทานํ สีลํ โลกิยภาวนา จ น เกวลํ ยถาวุตฺตปรโตโฆสาทีนํเยว, อถ โข ยถากฺกมํ ปริยตฺติพาหุสจฺจกมฺมฏฺฐานานุโยคมคฺคสมฺมาทิฏฺฐีนมฺปิ ปจฺจยา โหนฺติ, ตสฺมา ตมฺปิ นยํ ทสฺเสตุํ ปุน ‘‘ทานมย’’นฺติอาทินา เทสนํ วฑฺเฒสิฯ ตถา ปติรูปเทสวาสาทโย กายวิเวกจิตฺตวิเวกาทีนํ การณํ โหตีติ อิมํ นยํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปติรูปเทสวาโส’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ กุสลวีมํสายาติ ปฏิสงฺขานุปสฺสนายฯ อกุสลปริจฺจาโคติ อิมินา ปหานปริญฺญา วุตฺตาติฯ สมาธินฺทฺริยสฺสาติ มคฺคสมาธินฺทฺริยสฺสฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

วิภตฺติหารวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปริวตฺตนหารวิภงฺควณฺณนา

[35] ตตฺถ กตโม ปริวตฺตโน หาโรติ ปริวตฺตนหารวิภงฺโคฯ ตตฺถ ยสฺมา สํวณฺณิยมาเน สุตฺเต ยถานิทฺทิฏฺฐานํ กุสลากุสลธมฺมานํ ปฏิปกฺขภูเต อกุสลกุสลธมฺเม ปหาตพฺพภาวาทิวเสน นิทฺธารณํ ปฏิปกฺขโต ปริวตฺตนํ, ตสฺมา ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิ นิชฺชิณฺณา ภวตี’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ สมฺมา ปสตฺถา, สุนฺทรา ทิฏฺฐิ เอตสฺสาติ สมฺมาทิฏฺฐิ, ตสฺสฯ สา ปนสฺส สมฺมาทิฏฺฐิตา ปุพฺพภาคสมฺมาทิฏฺฐิยา วา โลกุตฺตรสมฺมาทิฏฺฐิยา วา เวทิตพฺพาฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิ นิชฺชิณฺณา ภวตีติ ปุริมนเย วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิยา ปหีนา โหติ, วิกฺขมฺภิตาติ อตฺโถฯ ปจฺฉิมนเย ปฐมมคฺคสมฺมาทิฏฺฐิยา ปหีนา สมุจฺฉินฺนาติ อตฺโถฯ

เย จสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิปจฺจยาติ มิจฺฉาภินิเวสเหตุ เย อริยานํ อทสฺสนกามตาทโย โลภาทโย ปาณาติปาตาทโย จ อเนเก ลามกฏฺเฐน ปาปกา อโกสลฺลสมฺภูตฏฺเฐน อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺเชยฺยุํฯ อิมสฺส อารทฺธวิปสฺสกสฺส อริยสฺส จฯ ธมฺมาติ สมถวิปสฺสนาธมฺมา, สตฺตตฺติํสโพธิปกฺขิยธมฺมา วา อนุปฺปนฺนา วา สมฺภวนฺติ อุปฺปนฺนา, ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉนฺติฯ สมฺมาสงฺกปฺปสฺสาติอาทีนมฺปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อยํ ปน วิเสโส – สมฺมาวิมุตฺติอาทีนํ มิจฺฉาวิมุตฺติ อวิมุตฺตาว สมานา ‘‘วิมุตฺตา มย’’นฺติ เอวํสญฺญิโน อวิมุตฺติยํ วา วิมุตฺติสญฺญิโนฯ ตตฺรายํ วจนตฺโถ – มิจฺฉา ปาปิกา วิมุตฺติ วิโมกฺโข เอตสฺสาติ มิจฺฉาวิมุตฺติฯ อฏฺฐงฺคา จ มิจฺฉาวิมุตฺติ ยถาวุตฺเตนากาเรน มิจฺฉาภินิเวสวเสน จ ปวตฺตา อนฺตทฺวยลกฺขณาฯ สมฺมาวิมุตฺติ ปน ผลธมฺมา, มิจฺฉาทิฏฺฐิเก สมาเสวโต มิจฺฉาวิโมกฺโข วา มิจฺฉาวิมุตฺติฯ มิจฺฉาวิมุตฺติญาณทสฺสนํ ปน มิจฺฉาวิโมกฺเข มิจฺฉาทิฏฺฐิยา จ สารนฺติ คหณวเสน ปวตฺโต อกุสลจิตฺตุปฺปาโท อนฺตมโส ปาปํ กตฺวา ‘‘สุกตํ มยา’’ติ ปจฺจเวกฺขโต อุปฺปนฺนโมโห จฯ สมฺมาวิมุตฺติญาณทสฺสนสฺสาติ เอตฺถ เสกฺขานํ ปจฺจเวกฺขณญาณํ สมฺมาวิมุตฺติญาณทสฺสนนฺติ อธิปฺเปตํฯ ตญฺหิ อุตฺตริภาวนาปาริปูริยา สํวตฺตติฯ

[36] เอวํ สมฺมาทิฏฺฐิอาทิมุเขน มิจฺฉาทิฏฺฐิอาทิํ ทสฺเสตฺวา ปุน ปาณาติปาตอทินฺนาทานกาเมสุมิจฺฉาจาราทิโต เวรมณิยาทีหิ ปาณาติปาตาทีนํ ปริวตฺตนํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยสฺสา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ